მცველობითი მექანიზმები ან ფსიქოლოგიური დაცვა — ეს არის არაცნობიერი ფსიქოლოგიური რეაქცია, რომელიც ეხმარება ადამიანს მინიმუმამდე შეამციროს ნეგატიური განცდების გავლენა. ფსიქოლოგიური დაცვა ყველა ადამიანს ახასიათებს გარკვეულ დონეზე. განსხვავება მხოლოდ იმაშია, რომ ზოგი ადამიანი შეუძლია დაინახოს და გააცნობიეროს ის, რაც მუშაობს როგორც ფსიქოლოგიური დაცვა, რაც ეხმარება პიროვნულ განვითარებაში.
კოუჩ-სესიის დროს კოუჩისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გააცნობიეროს დაცვის მექანიზმები, რომლებიც მართავენ მის კლიენტს. დაცვის მექანიზმებისა და მათი წარმოშობის მიზეზების ცოდნა კოუჩს დაეხმარება უკეთ გაიგოს თავისი კლიენტი და, შედეგად, უფრო ეფექტურად იმუშაოს მასთან.და რაც მთავარია, კოუჩი მუშაობს საკუთარი პიროვნებით, რაც ნიშნავს, რომ უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია გაიგოს საკუთარი თავი და რეაქციები, ისწავლოს თავისი ემოციებისა და მოქმედებების სიღრმის შეგრძნება და შექმნას ხელსაყრელი პირობები ცვლილებების მისაღწევად საკუთარ ცხოვრებაში.ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც ადამიანები ირჩევენ კოუჩინგის კომპეტენციების შესწავლას — ეს არის პიროვნული განვითარება.როგორც უკვე მიხვდით, დღეს ჩვენ გვსურს განვიხილოთ ფსიქოლოგიური დაცვის თემა. გთავაზობთ ანალიზს, თუ რომელი მექანიზმები გვხვდება თქვენთან.
მცველობითი მექანიზმები
თანამედროვე ფსიქოლოგიაში უკვე ცნობილია 50-ზე მეტი დაცვის მექანიზმი. იმისათვის, რომ არ გავტანჯოთ ჩვენი მკითხველები, ჩვენ მხოლოდ მათ ნაწილს განვიხილავთ, რომლებიც ყველაზე ხშირად გვხვდება და ყველაზე კარგად არის შესწავლილი.
სუბლიმაცია
ეს ტერმინი პირველად შემოიტანა ფსიქოანალიტიკურ კვლევებში ზ. ფროიდმა. მისი აზრით, ადამიანი მიმართავს არაცნობიერ ენერგიას სოციალური ნორმების შესაბამისად. სუბლიმაციისთვის არჩეული საქმიანობა შეიძლება მიუთითებდეს პიროვნების სიმწიფესა და მის ხასიათზე.
სუბლიმაციას შეიძლება ჰქონდეს ორი სახე: პირველადი და მეორადი.პირველადი სუბლიმაცია გულისხმობს საქმიანობის ცვლილებას საწყისი მიზნის შენარჩუნებით. მაგალითად, ადამიანი ისწრაფვის საზოგადოების მოწონებისა და მიღწევებისკენ. ტრავმის გამო, ის ვერ აღწევს წარმატებას სპორტში, ამიტომ იწყებს საქველმოქმედო საქმიანობას.
მეორადი სუბლიმაცია ხასიათდება მიზნის შეცვლით. თავდაპირველად ადამიანი ისწრაფვის ერთი მიზნისკენ, ხოლო საქმიანობის ცვლილების პროცესში მას ახალი მიზანი უჩნდება. მაგალითად, სპორტსმენი, რომელსაც ტრავმის ან ასაკის გამო აღარ შეუძლია შეჯიბრებაში მონაწილეობა, ცვლის თავის თავდაპირველ მიზანს — სპორტული წარმატების მიღწევას — სხვა მიზანზე. ის იწყებს სხვების ტრენინგს და გადასცემს თავის ცოდნას ახალგაზრდა სპორტსმენებს, რითაც აკმაყოფილებს სპორტში ჩართულობის სურვილს, თუმცა ახალი მიზანი არის სხვების დახმარება წარმატების მიღწევაში.ორივე სუბლიმაცია ხშირად ეტაპობრივად ვლინდება. თუ ადამიანი ვერ ახერხებს ადაპტაციას პირველადი სუბლიმაციის საშუალებით, ის გადადის მეორადზე. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ჩვენ სუბლიმაციაზე ვსაუბრობთ მაშინ, როდესაც კლიენტი ვერ აცნობიერებს, რაც ხდება. ის ვერ ხვდება, რომ მისი მოტივების უკან სხვა რამ იმალება.
უარყოფა
ეს დაცვის მექანიზმი, ალბათ, ყველასთვის ნაცნობია. ყველა ადამიანს ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გაუგონია თავის თავში ფრაზა: „არა, ეს შეუძლებელია“. სწორედ ასე იცავს ჩვენი ფსიქიკა ნეგატიური განცდებისგან — ის უბრალოდ არ აღიქვამს მათ.არ შეიძლება უარვყოთ ის ფაქტი, რომ უარყოფას შეუძლია დადებითი გავლენა მოახდინოს ადამიანზე. გაიხსენეთ, რამდენჯერ შეგხვედრიათ ფილმებში სცენარი, როდესაც პერსონაჟი იგებს, რომ განუკურნებელი სენით არის დაავადებული, უარყოფს ამას და ტკბება ცხოვრებით ყველა მისი გამოვლინებით.თუმცა უმეტეს შემთხვევაში, უარყოფა, თუ მას ვერ ამჩნევთ და ვერ ამუშავებთ, უარყოფითად მოქმედებს ფსიქიკაზე. მაგალითად, კოლეგები მიუთითებენ, რომ ადამიანი ყოველ ჯერზე ერთსა და იმავე შეცდომას უშვებს, ის არ აღიქვამს კრიტიკას, უარყოფს შეცდომას და ართულებს სიტუაციას. შედეგად, ის საკუთარ გამოცდილებას ვერ სწავლობს და ადგილიდან არ იძვრის.
რატომ არის უარყოფა ყველაზე ხშირი? აქ შეუძლებელია არ გავიხსენოთ ფსიქოანალიზის სკოლა, რადგან ეს ქცევა ნამდვილად გვაბრუნებს ბავშვობის ფაზაში. როდესაც ბავშვს რაღაც ეშინია, ის თვალებს ხუჭავს. მე ეს არ მესმის, ამიტომ ის ჩემთვის საფრთხეს არ წარმოადგენს. სწორედ ასე მოქმედებს მოზრდილის არაცნობიერი.
არსებობს უარყოფის ორი სახეობა. ახლახან აღვწერეთ პირველი სახეობა, როდესაც ზარალდება მხოლოდ აღქმა. ფსიქოლოგები აღნიშნავენ მეორე ტიპს, რომლის დროსაც აღქმის დამახინჯების შედეგად თვითმოტყუება შეიძლება განვითარდეს. ეს უფრო საშიში სახეობაა, რადგან მისი განსაზღვრა უფრო რთულია. მეტიც, ხშირად ადამიანი არ სურს მისი განსაზღვრა, რადგან ამას დადებით ნიშნად აღიქვამს.
დაწოლა
ამ ფსიქოლოგიურ დაცვის მექანიზმს ხშირად ახსენებენ და ხშირად ურევენ უარყოფაში. ამავდროულად, დაწოლა — ძალიან ვერაგი დაცვის მექანიზმია. მისი მთავარი საფრთხე ისაა, რომ თუ არ დავაფიქსირებთ, რა იწურება და რა გახდა ამ პროცესის მიზეზი, ადამიანს შეიძლება განუვითარდეს სერიოზული ცვლილებები, შედეგები და თუნდაც პათოლოგიური ქცევა.
რა არის მთავარი განსხვავება უარყოფასა და დაწოლას შორის? უარყოფის შემთხვევაში, ნეგატიური გამოცდილება ან განცდა გონებაში საერთოდ ვერ ხვდება. ფსიქიკა აშენებს ბარიერს (უარყოფას), რომელიც ნეგატიურ განცდას არ უშვებს. დაწოლა განსხვავებულად მოქმედებს. ნეგატიური გამოცდილება ან ტრავმა შედის გონებაში. პიროვნება ყოველთვის არ ივიწყებს მთელ სიტუაციას. მას შეიძლება ნაწილობრივ ახსოვდეს მომხდარი, თუმცა მას ზუსტად არ ემახსოვრება მიზეზი ან წყარო. შეიძლება მოხდეს სიტუაცია, როდესაც ცნობიერება ცვლის მიზეზს.
დაწოლა ჰგავს ყურადღების მანიპულაციას. ის ფოკუსს გადააქვს ან ახალ ინფორმაციაზე, ან დავიწყებაზე. იმისთვის, რომ დაწოლის მექანიზმი ამოქმედდეს, აუცილებელი არ არის, რომ რამე მკვეთრად ნეგატიური ან მტკივნეული მოხდეს. ყოველდღიურ დონეზეც დაწოლა მოქმედებს. მაგალითად, ადამიანი შეიძლება მარტივად შენიშნავდეს სხვების ნაკლოვანებებს, მაგრამ საკუთარი ნაკლოვანებები დაწოლის გზით განდევნოს და აქცენტი გააკეთოს საკუთარი ძლიერი მხარეების გამოვლენაზე.
დამთხვევა
დამთხვევა, ან გადაადგილება — დაცვის მექანიზმია, რომელიც ხშირად გვხვდება ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ყველაზე მარტივი მაგალითია, როდესაც მოზრდილები „გაფუჭდებიან“ ბავშვებზე, ბავშვები კი უფრო პატარა ძმებზე ან დებზე და ისინიც, თავის მხრივ, ამტვრევენ სათამაშოებს.
დამთხვევა ძირითადად გამოიხატება ყურადღების გადატანით ერთი თემიდან მეორეზე. ჩვენ ვცვლით ყურადღებას არასასიამოვნო სიტუაციიდან, რომელიც იწვევს შფოთვას ან ნეგატიურ განცდებს, სხვა თემაზე. ჩვეულებრივ, მეორე თემა პირველთან კავშირში არ არის, თუმცა საბოლოოდ შეიძლება ნეგატიური ფერი მიიღოს. მაგალითად, მას შემდეგ, რაც მამა ბავშვს საყვედურობს სამუშაოსთან დაკავშირებული პრობლემების გამო, მას შეიძლება დაეუფლოს სინანული ან მწუხარება.
ფსიქოანალიტიკური კვლევების მიხედვით, დამთხვევის წარმატებული ფორმაა — სუბლიმაცია, რომელსაც შეუძლია დადებითი გავლენა მოახდინოს ადამიანზე.
რაციონალიზაცია
მოსაზრებათა უმრავლესობა ფსიქოლოგიური დაცვის შესახებ ზ. ფროიდის მიერ იქნა ჩამოყალიბებული, მაგრამ რაციონალიზაციის ცნებაც ფსიქოლოგიის სფეროში ე. ჯონსმა 1908 წელს შემოიტანა. რაციონალიზაცია როგორც დაცვის მექანიზმი, მოქმედებს შემდეგნაირად: ადამიანი ცდილობს რაციონალურად გაამართლოს სურვილები, მიზნები ან ქმედებები, რომლებიც სინამდვილეში გამოწვეულია მიზეზით, რომელიც შეიძლება შელახოს მისი თვითრწმენა.
მაგალითად, თუ ადამიანი გვაგრძნობინებს უარყოფით გრძნობებს, ჩვენ ვამახვილებთ ყურადღებას მის უარყოფით თვისებებზე და ველოდებით მისგან არასასურველ ქცევას. რეალურად, ეს თვისებები შეიძლება არც ისე მკვეთრად გამოიხატებოდეს, რომ სხვამ შენიშნოს.
ფსიქოანალიტიკურ კვლევებში ამ დაცვის მექანიზმის ორი სახეობა გვხვდება: ფსიქიკის დაცვის მექანიზმი ისე მუშაობს, რომ ჩვენი ცნობიერება აღიქვამს მხოლოდ იმ ინფორმაციას, რომელიც არ ეწინააღმდეგება ჩვენს რწმენებსა და რეალობას. დაცვის მექანიზმი ზეგავლენას ახდენს ფსიქიკის მიერ ლოგიკური დასკვნების გამოგონებაზე ქცევის, არჩევანის ან მოქმედებების გასამართლებლად. სხვა სიტყვებით, ადამიანი პოულობს ლოგიკურ ახსნას, რომელიც შეიძლება არ შეესაბამებოდეს რეალობას.
რაციონალიზაცია ერთ-ერთი ყველაზე უსაფრთხო დაცვის მექანიზმია. ხშირად ის თვითმოტყუებამდე მიდის, თუმცა რაციონალიზაცია უზრუნველყოფს უსაფრთხოების და კომფორტის შეგრძნებას. ფსიქოლოგიური დაცვა ხელს უწყობს მაღალი თვითშეფასების შენარჩუნებას და თავიდან აიცილებს დანაშაულის გრძნობას.
პროექცია
პროექცია ფსიქოანალიტიკურ კვლევებში შეიძლება ასევე იხსენიებოდეს როგორც გადატანა ან გადაადგილება. ფსიქოანალიზში, პროექციის შესწავლა ხშირად ბავშვებს უკავშირდება, თუმცა მოზრდილების ფსიქიკაც ხშირად იყენებს ამ დაცვის მექანიზმს.
როგორ მუშაობს პროექცია? ყოველთვის არ ვთანხმდებით ჩვენს ნაკლოვანებებს ან ხასიათის თვისებებს. ხანდახან მათ აღიარებას ვცდილობთ, ზოგჯერ კი საერთოდ უარვყოფთ. ჩვენ მიერ არაღიარებული გრძნობები ან ხასიათის თვისებები ქვეცნობიერად გადავაქვს სხვა პიროვნებაზე. ხშირად პროექცია გადაჭარბებულ ფორმატში ხდება.
პროექცია ხშირად გვხვდება, რადგან ის ამარტივებს ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებას. არ არის საჭირო ყოველი ქმედების ან გადაწყვეტილების შეფასება. თუ ჩვენ მშვიდად და ბედნიერად ვგრძნობთ თავს, სხვები მეგობრულად გვეჩვენებიან. თუ გაღიზიანებულები ან გაბრაზებულები ვართ, სხვები შეიძლება საშიშად აღვიქვათ. სარკაზმი ან ირონია — პროექციის დაცვის მექანიზმის უკუღმა მხარეა.
სომატიზაცია
გახსოვთ სკოლა? რამდენად ხშირად ხვდებოდით ავად მნიშვნელოვანი კონტროლურის ან გამოცდის წინ? ეს არის სომატიზაციის დაცვის მექანიზმი, რომელიც ხასიათდება შფოთვის სიტუაციიდან გამოსვლით ჯანმრთელობაზე ფოკუსირებით. ზოგიერთ ფსიქოანალიტიკურ კვლევაში შეიძლება შეხვდეთ ქრონიკული სიმპტომების ინტერპრეტაციას. მაგალითად, თუ პაციენტს ხშირად სტკივა ყელი, შესაძლოა, ის იშვიათად აძლევს თავს ნებას საკუთარი აზრი გამოხატოს.
შესაძლებლობა შეამჩნიოთ და თვალყური ადევნოთ თქვენს დაცვის მექანიზმებს ავითარებს ქოუჩის პიროვნებას და შემდგომ ეხმარება ქოუჩს სესიების დროს შექმნას უფრო კომფორტული და მხარდამჭერი გარემო კლიენტისთვის.
Comments